Seksuele voorlichting geven aan je kind, zo pak je dat aan

Seksualiteit is in de meeste gezinnen geen onderwerp dat na een drukke schooldag zomaar wordt aangesneden. Toch is het goed om vragen van je kind hierover te beantwoorden, of om zelf een aanleiding te zoeken om hierover te beginnen. Zelfs als je kind nog jong is. Een goede en open sfeer creëren rondom het onderwerp seks is heel belangrijk. Zo laat je je kind weten dat hij met vragen en problemen bij jou terechtkan. Geef hem de juiste en betrouwbare informatie, zodat hij gezond en veilig kan opgroeien.

Lees ook: De seksuele ontwikkeling van je kind (van baby tot tiener): welke fasen gaat je kind door?

Welke leeftijd seksuele voorlichting?

Vroeg of laat gaat je kind waarschijnlijk vragen stellen. Waar kom ik vandaan? Hoe wordt iemand zwanger en hoe komt een baby uit de buik? Dit soort vragen kun je gebruiken als aanleiding om te praten over relaties en seksualiteit. Seksuele voorlichting is dus niet één gesprek waar je op een bepaald moment eens goed voor gaat zitten. Het is meer een constante herhaling van kleine beetjes informatie op verschillende momenten, waarbij je vragen van je kind als leidraad kunt gebruiken. Vraagt je kind bijvoorbeeld wat er in een condoomautomaat zit, vertel dan niet meteen het hele verhaal. Soms heeft je kind al genoeg aan: 'O, dat zijn condooms, die kun je niet eten.' Vraagt hij door, dan geef je een uitgebreider antwoord.

Vergeet vooral niet de leuke kant van relaties en seksualiteit te bespreken met je kind. Seksuele voorlichting is veel meer dan alleen waarschuwen voor de gevaren van seks, zoals een ongeplande zwangerschap, seksueel overdraagbare aandoeningen of seksueel grensoverschrijdend gedrag. Het gaat ook over het stimuleren van een positief zelfbeeld, het leren kennen van het lijf, grenzen leren aangeven en communiceren over wensen. Je wilt dat je kind (later) prettige, veilige en gelijkwaardige (seksuele) relaties aan kan gaan. Alleen maar waarschuwen voor de gevaren kan een averechts effect hebben.

Lees ook: Zo ontwikkelt je kind een positief zelfbeeld

Seksuele voorlichting per leeftijd

Kinderen zijn vaak verder dan ouders denken, dus wacht niet te lang met de eerste seksuele voorlichting. Bij jongere kinderen ligt de nadruk op het geven van informatie. Bij oudere kinderen (10+) is preventieve voorlichting ook belangrijk (zie verderop). Zo weet je kind wat op dit gebied belangrijk is voordat hij zelf de eerste seksuele ervaringen gaat opdoen.

Onderstaand enkele tips per leeftijd. Let op: dit is een indicatie. Kijk en luister goed naar je kind om erachter te komen waar hij aan toe is.

0-3 jaar

Aan kleine kinderen kun je het fysieke verschil uitleggen tussen jongens en meisjes. Benoem alle lichaamsdelen en sla de geslachtsdelen niet over. Noem ze bij de juiste naam of leer je kind in elk geval ook de juiste benamingen: piemel en vulva. Zo laat je zien dat het een normaal onderdeel van het lichaam is. Ook kunnen kinderen die de juiste woorden kennen beter aangeven wanneer ze iets vervelends hebben meegemaakt.

Als jij je ongemakkelijk voelt, zal je kind dat merken, waardoor het een 'raar' onderwerp wordt. Houd in je achterhoofd dat het geslachtsdeel voor kinderen gewoon een lichaamsdeel is, net als andere lichaamsdelen zoals een arm of neus. Bespreek op tijd met je partner welke termen jullie gaan gebruiken, zo kom je niet voor verrassingen te staan.

Lees ook: Piemelles voor ouders, dit moet je weten

4-10 jaar (basisschool)

Leer je kind van jongs af aan zijn of haar wensen en grenzen aan te geven. Geef daarbij het goede voorbeeld. Laat zien hoe jij zelf je grenzen en wensen duidelijk maakt, en rekening houdt met anderen. Wil je kind oma geen kus geven bij het gedag zeggen? Dring dan niet aan maar respecteer die grens en kijk samen hoe je kind wel gedag wil zeggen. Ga verder uit van de behoefte van je kind. Stelt hij vragen, geef dan eerlijk antwoord. Leer je kind ook dat zijn lichaam van hem is en dat niemand daar zomaar aan mag zitten, en zeker niet aan zijn geslachtsdelen.

Naarmate je kind ouder wordt, kun je steeds meer vertellen over relaties en seksualiteit, passend bij de leeftijd. Bijvoorbeeld waar baby's vandaan komen. Tegen de tijd dat je kind tien is, zijn de basics als het goed is bekend: zowel 'technische' kennis, als kennis over emoties en wederzijds respect.

10+ jaar

Als je als ouder voor deze tijd nooit open hebt gesproken over relaties en seksualiteit, is het voor kinderen gênant als je dit nu opeens wel gaat doen. Begin dus echt op tijd met het geven van seksuele voorlichting. Als je kind ouder is dan tien kun je hem uitleg geven over de fysieke en emotionele veranderingen die hem te staan in de puberteit. Denk aan zaken als: menstruatie en de eerste zaadlozing, de groei van lichaamsbeharing en borsten, en de wisselende emoties die je tiener kan ervaren door invloed van hormonen.

Geef jongens en meisjes dezelfde informatie, het is goed als ze van beide sekse weten welke veranderingen ze doormaken. Doe dit bijvoorbeeld naar aanleiding van dingen die je in de media ziet of die je zelf hebt meegemaakt. Je kunt ook een boek kopen over dit onderwerp.

Tip! Boeken over seksuele voorlichting per leeftijd vind je hier

In de puberteit krijgen veel jongeren romantische en seksuele gevoelens. Sommigen krijgen ze later, sommigen helemaal niet. Het ontdekken van seks hoort hierbij. Het is daarom belangrijk dat je je kind al rond de puberteit kennis meegeeft over seks en voortplanting. Misschien vind je je kind nog te jong om seks te hebben, of wil je liever dat hij geen seks heeft voor het huwelijk. Ook dan is het belangrijk om er wel met je kind over te praten. Zo kan hij zelf een weloverwogen keuze maken in wat hij doet, wanneer en hoe. Als je kind niets weet van seks, kan hij mogelijk overgehaald worden of later moeite hebben met het aangeven van grenzen.

Je kind heeft de kennis ook nodig om zich te beschermen tegen een soa en zwangerschap. Vertel hoe belangrijk veilig vrijen is en welke vormen van anticonceptie er zijn. Uit onderzoek blijkt dat jongeren die goed zijn voorgelicht over seks en anticonceptie niet eerder aan seks beginnen. Je hoeft dus niet bang te zijn dat je je kind zo op ideeën brengt waar hij of zij niet aan toe is. Bovendien leert je kind zo om ook in relaties open te praten over anticonceptie en veilig vrijen.

Het vrolijke vagina-boekjeBij bol

€ 31,85

Bekijk

Ben jij ook op mij?Bij bol

€ 18,50

Bekijk

Lees hier alles wat je wilt weten over anticonceptie

Sexting

Licht je (pre)puber ook voor over het onderwerp sexting. Ga het gesprek eens aan over het maken en versturen van naaktbeelden van jezelf (erotische selfies) of van anderen. Informeer of je kind dit weleens mee gemaakt heeft op school of in zijn vriendenkring, erover gehoord heeft en vraag zijn mening hierover.

Sexting hoort voor sommige jongeren bij seksuele ontwikkeling. Sexting is oké als beide jongeren toestemming geven en de beelden niet ongevraagd doorgestuurd worden. Benadruk dat niemand je kind mag dwingen om een seksueel getinte foto of seksueel getint filmpje te sturen, dat niemand de foto's of filmpjes ongevraagd mag doorsturen en dat hij dit zelf ook nooit mag doen. Dat is strafbaar en bovendien enorm kwetsend.

Vertel je kind over de eventuele risico's van sexting en laat hem nadenken over hoe hij ongewenste sexting kan voorkomen of stoppen. Laat je kind weten dat als hem zoiets overkomt, het nooit zijn schuld is, maar de schuld van diegene die het ongevraagd doorstuurt. Dat hij dit altijd aan jou mag vertellen en dat jij hem dan zal helpen. Laat ook weten dat het goed is om vriend(inn)en te steunen die ongewenste sexting meemaken. Victim blaming en shamen hebben vaak een nog grotere impact op het welzijn van jongeren dan de ongewenste sexting zelf.

Lees ook: Sexting en je kind: wat je als ouder moet weten

Seksuele voorlichting op school

Als ouder speel je een belangrijke rol bij het geven van seksuele voorlichting, maar je kind krijgt ook op school seksuele voorlichting. Nederlandse basisscholen en middelbare scholen zijn verplicht om aandacht te besteden aan seksualiteit en seksuele diversiteit. De invulling mogen de scholen zelf bepalen.

Week van de Lentekriebels

Samen met de GGD organiseert Rutgers, een organisatie die zich inzet voor seksuele gezondheid en rechten voor iedereen, elk jaar de Week van de Lentekriebels. Dat is een nationale projectweek voor het speciaal- en basisonderwijs over relationele en seksuele vorming. Scholen die hieraan deelnemen geven les over weerbaarheid, relaties en seksualiteit.

Algemene tips seksuele voorlichting

1. Je kunt niet vroeg genoeg beginnen
   Als je over seksualiteit begint te praten als je kind jong is, begin dan heel laagdrempelig. Bijvoorbeeld met het benoemen van de geslachtsdelen. Het is een heel normaal onderwerp. Uit onderzoek blijkt dat kinderen die vroeg seksuele voorlichting krijgen, gemiddeld later beginnen met seks, vaker voorbehoedsmiddelen gebruiken, minder te maken krijgen met dwang én weerbaarder zijn, omdat ze alle informatie en vaardigheden hebben meegekregen om bewuste keuzes te maken.
   Lees ook: Doktertje spelen: 'Je kunt dit gewoon toestaan'

2. Seksuele voorlichting is meer dan uitleg over seks
   Seksuele voorlichting gaat ook om het ontwikkelen van een positief zelf- en lichaamsbeeld, zelfvertrouwen, voor jezelf opkomen, grenzen aangeven, weerbaar(der) worden tegen seksueel grensoverschrijdend gedrag en respect hebben voor diversiteit. Je leert je kind dat zijn lijf van hem is en dat daar nooit iemand zomaar aan mag komen als hij dat niet wil. Seksualiteit omvat ook liefde, verliefdheid en bijvoorbeeld geaardheid. Verliefd zijn kan al op jonge leeftijd heel heftig voelen, al is het iets anders dan verliefdheid bij oudere kinderen. Op de basisschool hebben verliefde kinderen nog geen behoefte aan lichamelijk contact. Verliefd zijn betekent voor hen dat ze iemand heel lief vinden. Je kunt je kind helpen door te benoemen hoe verliefd zijn voelt. Dat het je vrolijk kan maken, maar ook verlegen. En dat het normaal is. Bedenk samen wat het verschil is tussen verliefdheid en vriendschap.

3. Integreer seksuele voorlichting in het dagelijks leven
   Maak er geen zwaar, beladen onderwerp van. Je hoeft er ook niet speciaal voor te gaan zitten. Soms praat het makkelijker als je elkaar niet aankijkt, bijvoorbeeld tijdens het opruimen, in de auto of als je de hond uitlaat. Seks is een normaal onderdeel van het leven, benader het dus ook op die manier. Er zijn door de dag heen waarschijnlijk genoeg momenten om iets met je kind te bespreken op dit gebied. Vaak begint je kind vanzelf met vragen stellen. Bijvoorbeeld als hij je onder de douche ziet en zich afvraagt hoe het komt dat jij er anders uitziet dan hij. Kijk en luister naar je kind. Probeer te achterhalen hoe ver hij is in de ontwikkeling, zodat je op zijn niveau kunt praten over seksualiteit. Dit kun je achterhalen door op een vraag een tegenvraag te stellen als: 'Wat denk je zelf?'

4. Neem het initiatief
   Stelt je kind nooit vragen over seksualiteit of relaties? Dan kun je er zelf af en toe over beginnen. Bijvoorbeeld als je twee mensen ziet zoenen op televisie of dieren ziet paren in de wei. Vertel niet te veel in één keer, zorg dat je kind zich veilig voelt als je erover begint en praat positief over seks en relaties.

5. Stel seksuele voorlichting niet uit
   Ouders denken vaak dat hun kind nog niet geïnteresseerd is in seksualiteit en stellen de voorlichting daarom uit. Dat is struisvogelgedrag. Kinderen hebben vaak vragen, ook al merk je dat als ouder niet. Je kind vragen stellen over dit onderwerp kan een manier zijn om een gesprek te beginnen en wat ze al weten aan te vullen. Hiermee laat je ook zien dat ze met vragen bij jou terechtkunnen. Zie je hiertegen op? Dan kun je ook een boekje voorlezen en zien hoe je kind hierop reageert. Je zult zien dat het reuze meevalt als je er eenmaal over praat. Hier vind je boeken over seksuele voorlichting per leeftijd

6. Je hoeft niet alle vragen van je kind in detail te beantwoorden
   Geef bij voorkeur altijd antwoord op vragen van je kind, zodat hij weet dat hij met vragen bij jou terechtkan. Maar details zijn niet nodig: kinderen vinden dat vaak te persoonlijk of ongemakkelijk. Wil of kun je een vraag niet beantwoorden, wees daar dan open over. Leg uit dat je iets voor jezelf wilt houden, omdat het intiem is. Hiermee laat je ook zien dat je grenzen mag aangeven. Weet je een antwoord niet, zoek het dan op en kom er later op terug.

Lees ook: Seksueel weerbaar maken van je kind: zo zorg je dat je kind het jou vertelt als er iets is

Voorlichting (pre)puberteit

Hoe ouder kinderen worden, hoe ingewikkelder ze het vaak vinden om vragen te stellen over seksualiteit. Ook ouders kunnen het moeilijk vinden om over dit onderwerp te praten. Toch is het belangrijk om de onderstaande punten bespreekbaar te maken. Zo weet je kind dat hij niet alleen staat met zijn vragen en onzekerheden en dat hij bij jou terecht kan. Ook leert hij zo voor zichzelf op te komen en zijn grenzen aan te geven.

• Het is normaal dat kinderen weleens onzeker zijn in de puberteit, bijvoorbeeld over hun lichaam, hun populariteit of de eerste keer verliefd zijn. Maak je kind duidelijk dat hij daar niet alleen in staat, dat alle jongeren vaak onzeker zijn, ook al wordt er misschien niet openlijk over gepraat.

• Wanneer jongeren beginnen met zoenen en vrijen, is het belangrijk dat ze dit alleen doen als ze het zelf willen, en dat dit veilig voelt en fijn is. Niet omdat de stoerste kinderen van de klas 'het' al gedaan hebben.

• Je kind moet leren dat hij altijd 'nee' kan zeggen als hij geen zin heeft in zoenen of vrijen, óók als hij eerder 'ja' heeft gezegd. En dat de ander die 'nee' moet respecteren.

• Je kind moet weten dat je alleen moet vrijen met een condoom, omdat je anders zwanger kunt raken of iemand zwanger kunt maken en/of een soa kunt krijgen. Ook als het de allereerste keer is!

• Vertel je kind dat er betrouwbare websites bestaan, zoals pubergids.nl (10+) en Sense (13+). Daar zijn allerlei weetjes en tips te vinden en kan je kind vragen stellen.

• Praat over sexting en de nare gevolgen die ongewenste sexting kan hebben.

Boeken over seksuele voorlichting

Er zijn verschillende boeken en websites die je kunnen helpen bij het geven van seksuele voorlichting aan je kind.

• Voor jonge kinderen van 4 t/m 7 jaar: Ik vind jou lief

• Vanaf kinderen van 5 t/m 8 jaar: 'Nee!'

• Voor kinderen van 9 t/m 12 jaar: Ben jij ook op mij?, Het kleine piemelboek, Het vrolijke vaginaboekje

• Voor volwassenen, over de seksuele ontwikkeling van kinderen: Kleine mensen, grote gevoelens

Bronnen: Rutgers Kenniscentrum Seksualiteit, seksueleopvoeding.info